Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA
busra.kara@icloud.com
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB)
18/10/2021
Son dönemde Türkiye’nin
sosyoekonomik seviyesinin gelişim göstermesiyle ebeveynlerin çocuklarına
gösterdikleri ilgi, dikkat ve özen de artmış bulunmaktadır. Çocukların
davranışları bilinçlenen ebeveynlerle birlikte uzmanlara danışılan bir husus
haline gelmektedir. Bu çerçevede, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
(DEHB) ve diğer birçok bozukluk daha sık bir şekilde karşımıza çıkmaktadır.
Daha önceden dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu çocukları için pozitif
bir değer olarak gören ve bozukluğa ilişkin davranışların çocukların zekâsından
ileri geldiğini düşünen ebeveynler, hâlihazırda anılan rahatsızlığı daha
yerinde ve temkinli bir şekilde değerlendirmektedir. Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nörogelişimsel bir bozukluk olarak
tanımlanmaktadır. Çocuklukta yaygın bir şekilde görülen önemli oranda bilişsel,
ailevi, sosyal ve davranışsal zayıflığa ilişkin kalıtsal bir bozukluktur. DEHB,
sosyal ve aile hayatındaki bilişsel ve davranışsal işlevleri etkilemekte,
dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerine rastlanan bir
nörogelişim bozukluğu olarak nitelenmektedir. Anılan bozukluğun temel
nitelikleri dikkat ve odaklanma sürelerinin kısa olması, çocukların
engellenmesine dönük denetim eksikliği dolayısıyla tutum ve davranışlarda
meydana çıkan kontrolsüz atak hali ve huzursuzluk olarak da ifade edilmektedir.
Günümüzde de
kullanılmakta olan DEHB belirtilerinden aşırı hareketli, odaklanma sorunu
yaşayan, öğrenme güçlükleri ve davranış bozukluklarına eski tarihlerde de belirtilmektedir.
Bu bozuklukta çocukların aşırı hareketli, dürtüsel, odaklanma ve dikkat
problemleri ile duygu durum semptomları sergilediği ve özel öğrenme güçlükleri
yaşadığı belirtilmektedir. Erkek çocukları kızlara
nispeten DEHB’den daha çok etkilenmektedir. Rahatsızlığın adı beyin
fonksiyonunda meydana gelen ufak bir işleyiş kusuru şeklindeki Minimal Beyin
Disfonksiyonu olarak belirlenmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün
sınıflandırma sistemi olan Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırılması ICD-10
(International Classification of Diseases) çalışmasında hiperkinetik bozukluk
olarak nitelenen DEHB, “Bu grup bozukluklar, erken başlayan, aşırı faal,
dürtüsellik ve bir işe ilgiyi sürdürmede göze çarpan zayıf davranış ayarı ve bu
davranışsal özelliklerin yaygın olmayan bir durum sergilemesi ve zaman için de
devamlılığının olduğu bozukluklar” olarak nitelenmektedir. Odaklanamama ve dikkatin
toparlanmasında güçlük ile kolaylıkla dağılabilmesi, oyuncaklarını ve
eşyalarını kaybetme ve düzensizlik gibi semptomlar dikkat probleminin
bulunduğunu ortaya koymaktadır. Dikkat eksikliği
probleminin özellikleri şöyle sıralanmaktadır: - Detaylara dikkat
hususunda genellikle başarısızdır. Okul, iş veya farklı faaliyetlerde dikkatsizlikleri
nedeniyle hatalar yapar. - Verilen görevlerde ve
oyunlarda genellikle dikkatini toplamakta ve devam ettirmekte zorluk yaşar. - Kendisiyle direkt
olarak konuşulduğunda genellikle dinlemez görülür. - Oyun, iş vs.
konusundaki talimatları genellikle baştan sona takip etmez. - Görevler ya da
faaliyetleri düzenlemekte genellikle güçlük çeker. - Okul ya da ev ödevleri
gibi uzun süre ve bilişsel emek gerektiren görevlerden genellikle hoşlanmaz,
yaparsa da gönülsüzce yapar. - Görevleri ya da
etkinlikleri için gereken oyuncak, okul ödevi, kalem, kitap vb. araçları
genellikle kaybeder. - Harici uyaranlar
genelde kolaylıkla dikkatini dağıtır. - Günlük faaliyetlerinde
genellikle unutkandır. DEHB teşhisi konulmuş
çocuklar yaşıtlarıyla kıyaslandığında daha hareketli olmaktadır. Çocukların bu
hareketlilikleri okul arkadaşlarıyla, ailede kardeşleri ve ebeveynleriyle
problem yaratabilmektedir. Çocukların davranışları, aşırı hareketlilik, sabit
duramama, sürekli hareket halinde olma, huzursuzluk ve her daim acelesi varmış
gibi hareket etme biçiminde kendisini göstermektedir. Bu aşırı hareketlilik ve
huzursuzluk çocuklar oturtulmak istendiğinde daha da artmaktadır. DEHB tanısı almış
çocukların normal çocuk gelişim seviyesine uymayacak kadar hiperaktif oldukları
gözlemlenmektedir. Okul öncesi dönemdeki belirtileri çoğunlukla eşya ve mobilyaların
üzerinden atlama, sakince oyun oynayamama, evde sürekli koşma şeklinde
gerçekleşmektedir. Okul döneminde ise söz konusu belirtiler azalmakla beraber,
sınıfta oturamama, sıra beklemekte zorlanma ve sıklıkla ayağa kalkma şeklinde
ortaya çıkabilmektedir. Ellerinde devamlı bir şeylerle oynayan, ellerini ve
ayaklarını sallayan DEHB tanısı almış çocuklar, çok konuşmakta, sınıf
ortamındaki aktiviteler esnasında sesler çıkarmak suretiyle dikkat
çekebilmektedirler. Hiperaktivite kriterinin
özellikleri şöyle sıralanmaktadır: - Sık sık eller veya
ayaklarla kıpır kıpırdır veya koltukta kıvranır. - Genellikle sınıfta veya
oturarak kalmanın beklendiği diğer durumlarda oturduğu yerden ayrılır. - Uygunsuz durumlarda
sıklıkla koşar veya aşırı tırmanır (ergenlerde veya yetişkinlerde, öznel
huzursuzluk duygularıyla sınırlı olabilir). - Genellikle boş zaman
faaliyetleri sırasında sessizce oynamakta veya bunlara girmekte güçlük çeker. - Genellikle “hareket
halindeyken” veya “bir motorla sürülüyormuş gibi” davranır. - Genellikle aşırı
konuşur. DEHB teşhisi konulmuş
çocuklar dürtüsellik bağlamında, davranışı kontrol etmede güçlük, taleplerini
anında isteme, acelecilik ve düşünmeden hareket etme gibi davranışlar
sergilemektedir. Çocuklar başkalarını rahatsız edebilmekte, laf arasına
girebilmekte veya zararlı davranışlarda bulunabilmektedir. Sabır ve düzen
gerektiren etkinliklerde zorlanan çocuğun dürtüselliği, diğer çocuklarca itinasız,
sorumsuz ve kaba olarak tanımlanabilmektedir. Dürtüsellik ayrıca, çocukların
kendilerine ve çevresindekilere zarar vermelerine, kazalara neden
olabilmektedir. Dürtüsellik kriterinin
özellikleri ise şöyle sıralanmaktadır: - Genellikle sorular
tamamlanmadan cevapları bulanıklaştırır. - Genellikle dönüşü
beklemekte güçlük çeker. - Sık sık başkalarını
rahatsız eder veya sohbetlere veya oyunlara izinsiz girer. KAYNAKÇA Barkley, R.A. (2006). Primary symptoms,
diagnostic criteria, prevelance, and gender differences. In R.A. Barkley (Ed.),
Attention-deficit hyperactivity disorder. A handbook for diagnosis and
treatment. New York: The Guildford Press. Deault, L.C. (2010). A Systematic Review
of Parenting in Relation to the Development of Comorbidities and Functional
Impairments in Children with AttentionDeficit/Hyperactivity Disorder (ADHD).
Child Psyshiatry Hum Dev 41, 168-192. The ICD-10 Classification of Mental and
Behavioural Disorders. World Health Organization, http://www.who.int/classifications/icd/en/bluebook.pdf,
p: 206-207, (Erişim: 28.11.2020) Waite, R. ve Ramsay, J.R. (2010). Adults
With ADHD: Who Are We Missing Mental Health Nursing. 31, 670-678. Uzman
Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA busra.kara@icloud.com |
Yorumlar |
Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
Yazarın diğer yazıları |
OKULA GİTMEK İSTEMEYEN ÇOCUKLARI OKULA HAZIRLAMA - 09/09/2022 |
Çocuklara okulu evde sevdirmeye başlamak gerekmektedir. Okuldan bahsetmeyi doğru zamanda, doğru koşullarda, çocuğunuz sıkıldığında veya evin yetersiz olduğu zamanlarda yapın ki çocuğunuz okula heveslenebilsin. |
OYUN TERAPİSİ NEDİR? - 03/08/2022 |
Yetişkinler iletişimlerini çoğunlukla sözcüklerle gerçekleştirebilir, çocuklarınsa doğal iletişim aracı oyun ve oyuncaklardır. |
GASLIGHTING (PSİKOLOJİK MANİPÜLASYON) NEDİR? - 24/05/2022 |
Gaslighting, bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemidir. Bireyi kendi hafıza, algı ve akıl sağlığını sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit kötü yönlendirmedir. |
OKUL ÖNCESİ DÖNEMİ ÇOCUKLARA CİNSEL EĞİTİM - 25/04/2022 |
Çocukların kendi fiziksel özellikleri hakkında bilgi vermek, karşı cinsten hangi açılardan farklı olduğunu aktarmak, iyi ve kötü dokunuşları ayırt edebilmesini öğretmek gerekir. |
SUÇLULUK DUYGUSU - 07/04/2022 |
Eğer ortada bir hata varsa, suç işlendiyse veya haksızlık yapıldıysa o zaman yaşanan suçluluk duygusu çok insani ve olması gereken bir duygudur. Suçluluk duygusu olaya bağlı olarak yeri ve zamanında yaşandığında zararlı bir duygu olmamaktadır. |
İNSANLARIN BİRBİRİNE BENZEYEN VE İSTENMEYEN KİŞİLERİ DÖNGÜ OLARAK HAYATINA ÇEKMESİNİN NEDENLERİ - 18/02/2022 |
İlişkilerde her zaman bir denge olmalı, bazen biri idare ederken bazen de diğeri idare etmelidir. Bir ilişkide sürekli aynı kişi alttan alıyorsa veya idare ediyorsa orada bir sorun var demektir. |
İLİŞKİDE DEĞERSİZ HİSSETMEYE NEDEN OLAN DAVRANIŞLAR - 11/02/2022 |
Değersizlik duygusunu her insan hissedebilmektedir. Bunun cinsiyet, yaş, sosyoekonomik durum vs. gibi etkenleri bulunmamaktadır. |
OKUL ÖNCESİ DÖNEMİ ÇOCUKLARDA UYUM VE DAVRANIŞ PROBLEMLERİ - 07/11/2021 |
Bu sebeple ailelerin çocuklarına iyi bir rol model olmaları gerekmektedir ve çocuğun eğitim hayatı boyunca öğretmenleri ile iş birliği içerisinde çocuğun olumlu davranışları desteklenmelidir. |
KARANTİNA SÜRECİ DÜŞÜNCELER - 11/08/2021 |
Korona testimin pozitif çıkmasından sonra geçirdiğim ve hala geçirmekte olduğum karantina sürecinde aklımdan geçirdiğim birtakım düşünceleri sizlere de aktarmak istedim. |
Devamı |